IRAKASLEA
Arantzazu Ametzaga iribarren – Xabier Irujo Ametzaga
GAIA
Gamazada: Azken matxinada
(Gazteleraz)
Arantzazu Ametzaga eta Xabier Irujok Gamazadaren inguruko gogoeta historiko eta literarioa aurkeztuko dute mahai-inguru formatuan.
Gamazada izan zen XIX. mendeko azken matxinada handi bat, euskal herritarrek euren foruak defendatzeko egin zuten azken altxamendua. 1893an, Madrilko Ogasun ministro zen Germán Gamazok sistema fiskal zentralizatua ezarri nahi izan zuen Hego Euskal Herrian, berriz ere foru-erregimena alde batera utziz. Hala ere, euskal herria bateratua atera zen kalera, herriz herri manifestazio erraldoietan parte hartuz, bere eskubideak aldarrikatuz.
Matxinada horren ondorioz, Madrilek ezin izan zuen fiskalitatea zentralizatu, eta horrek ekarri zuen gaur egun ezagutzen dugun kontzertu ekonomikoen sistema.
Mahai-inguruan, Xabier Irujok gertakariaren testuinguru historikoa aztertuko du, nazio-eraikuntzaren eta foralitatearen ikuspegitik.
Bestalde, Arantzazu Ametzagak La bordadora de la Gamazada izeneko bere azken eleberria aurkeztuko du, testuinguru historiko horretan girotutako fikziozko kontakizun hunkigarria. Eleberriak emakume baten bizipenen bidez erakusten du nola bizi izan zuten herritar arruntek borroka eta erresistentzia garaia.
Ekitaldi honek, beraz, historiaren eta literaturaren arteko elkarrizketa sustatuko du, ikuspegi sakon eta emozional bat eskainiz Euskal Herriak bizi izan zuen une erabakigarri honi buruz.
DATA
2026ko urtarrilaren 15ean
APUNTEAK
Arantzazu Ametzaga Iribarren
Venezuelako Unibertsitate Zentralean Bibliotekonomia eta artxibistikan lizentziatua, euskal idazle eta dokumentalista da, liburuzaintza lanean nabarmendua.
Buenos Airesen jaio zen erbestean, bere gurasoak, Mercedes Iribarren eta idazle eta politikaria zen Bingen Ametzaga, 1936ko Gerraren ondorioz Hego Amerikara erbesteratu baitziren. Haurtzaroa Montevideon (Uruguai) eta gaztaroa Caracasen (Venezuela) igaro zituen. Bertan, hainbat erakundetan lan egin zuen, tartean AEBetako enbaxadan eta Alianza para el Progreso Kennedyk martxan jarri zuen programan. Venezuelan bizi zela, euskal komunitatearekin harreman estua izan zuen, eta Radio Euskadirekin ere kolaboratu zuen.
1965ean Pello Irujo Elizalderekin ezkondu zen Caracasen, eta 1972an familiarekin batera Euskal Herrira itzuli zen, Altzuzara, Nafarroan.
Euskal Herriko Legebiltzarreko liburutegia sortu zuen, eta 1980tik 1985era haren zuzendari izan zen. Bere zuzendaritzapean, liburutegiak 11.000 liburu baino gehiago bildu zituen, eta Juan Ramón Urquijoren zein Francisco Abrisketaren bilduma esanguratsuak jaso zuen. Jon Bilbaorekin ere lan egin zuen. Sei katalogo bibliografiko argitaratu zituen, euskal bibliografiaren historian mugarri izan zirenak.
Hizkuntza gaitasun handiko familia batean hazi bazen ere (aita zortzi hizkuntzatan aritzen zen), Arantzazuk helduaroan ikasi zuen euskara, eta bere lau seme-alabak euskaldunak dira.
Arantzazu Ametzagak eleberri historiko ugari idatzi ditu, besteak beste Veinticinco cartas para una guerra, Rebelión contra la Guipuzcoana, 778. Orreaga eta 1512. La conquista de un reino. Halaber, 500 artikulu baino gehiago argitaratu ditu nazioarteko hedabideetan eta euskal aldizkarietan.
Politikan ere jardun zuen: Nafarroa Bairen izenean Eguesibarren zinegotzi izan zen 2007–2011 artean, eta Alzuzako batzarrean aritu zen 2015–2019 artean.
Bere ekarpena euskal kultura, memoria historikoa eta liburutegi-sarea indartzeko funtsezkoa izan da.
Bere lana kultura eta memoria historikoaren arloan funtsezkoa izan da, eta Sabino Arana saria (2015), Manuel Irujo saria (2016) eta Nabarralde saria (2017) jaso ditu, besteak beste.
Xabier Irujo Ametzaga
Arantxa Ametzagaren semea da. Caracasen (Venezuelan) jaio zen erbestean.
Irujo Nevadako Unibertsitateko Renoko Euskal Ikerguneko zuzendaria da, eta bertan genozidio ikasketetako katedratikoa da. Liverpooleko Unibertsitateko lehen Manuel Irujo irakasle bisitaria izan zen, eta Massachusettseko Amherst Unibertsitateko William Douglass Katedrako eta Boise State Universityko Eloise Garmendia Katedrako irakasle bisitaria ere izan da. Filologian, Historian eta Filosofian lizentziatua, bi doktorego ditu historian eta filosofian.
Graduondoko eta doktoregoko ikasle askoren tutoretza izan du eta doktorego-tesi batzorde ugari zuzendu ditu. Irujok Amerikako eta Europako hogeitahamar unibertsitateetan eman ditu hitzaldiak, baita erakunde akademiko edo kulturaletan ere (gobernuak, parlamentuak, museoak eta liburutegiak).
Europako eta Amerikako sei argitaletxe akademiko eta unibertsitateko batzorde zientifikoetako parte da. Irujok hogei liburu baino gehiago eta artikulu ugari idatzi ditu aldizkari espezializatuetan, eta nazio eta nazioarteko sariak eta aintzatespenak jaso ditu.
Euskal historiarekin eta politikarekin zerikusia duten gaiak argitaratu ditu, eta bere ibilbidean genozidio-ikasketetan espezializatu da sarraski fisiko eta kulturalean arreta jarriz.
Azken hogei urteak Gernikako bonbardaketaren azterketari eskaini ditu eta Gernikako Dokumentazio Zentroarekin elkarlanean aritu da bonbardaketaren inguruko artxibo-materialaren bila. Ikerketa horien emaitza dira Gernikako bonbardaketari eta euskal erbeste politikoari buruzko bere bi trilogiak.
Bere azken liburuen artean ondoko hauek nabarmentzen ditugu: Charlemagne’s Defeat in the Pyrenees: The Battle of Rencesvals (Amsterdam University Press, Amsterdam, 2021), Historia jurídica de la lengua vasca (HAEE, Bilbao, 2022), Gernika: Genealogy of a Lie (Sussex Academic Press, 2019).